To miejsce w Polsce ma szczególne znaczenie dla Żydów. Przybywają tu z całego świata

O żydowskim cmentarzu w Leżajsku szeroki zapis posiada Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie. Z tekstu na stronie zabytek.pl dowiadujemy się, że Leżajsk przeżywał okres rozkwitu w XVI wieku.

- W tym czasie zaczęli się tu osiedlać pierwsi żydowscy kupcy, karczmarze i dzierżawcy. Pierwsza wzmianka o Żydach w tej podkarpackiej osadzie widnieje w dokumentach pod rokiem 1521- czytamy.  

W 1563 roku w mieście miało być już 20 rodzin żydowskich. Potem sytuacja się zmieniała i chasydów było raz mniej, raz więcej, by w końcu osiedliło się ich tam tyle, by początku XVII wieku mogła tam powstać  synagoga.

- W 1635 roku leżajscy Żydzi otrzymali od króla Władysława IV prawo do warzenia i wyszynku piwa i miodu, które to prawo w 1682 roku potwierdził Jan III Sobieski. W tym czasie w mieście powstała ulica Żydowska, a mieszkająca przy niej społeczność stworzyła kahał, który utrzymywał synagogę, mykwę, przytułek dla ubogich, oraz od połowy XVIII wieku własne miejsce pochówku - czytamy w tekście źródłowym -Cmentarz założono około 150 metrów na południe od rynku. Obecnie zajmuje powierzchnię 2,29 hektara, ale pierwotnie był mniejszy, a w miarę potrzeb go powiększano. Najstarsza część rozciąga się od bramy do ohelu Elimelecha z Leżajska- dowiadujemy się z zapisów Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie.

Grób cadyka Elimelecha 

Niedługo po powstaniu cmentarza w 1787 roku spoczął na nim najsłynniejszy spośród leżajskich Żydów — cadyk i rabin Elimelech ben Eleazar Lipmann.

- Nad jego grobem wzniesiono drewniany ohel kryty gontem. W jego najbliższym sąsiedztwie grzebano ludzi, którzy mieli „lepsze” pochodzenie. Wiadomo, że dopiero około 1930 roku cmentarz ogrodzono murem z cegieł — wcześniej gminy nie było na to stać- odnotowuje strona zabytek.pl

Potem zarówno na leżajskich żydów jak i sam cmentarz spadły bardzo ciężkie doświadczenia. W czasie drugiej wojny światowej Niemcy przeprowadzili planową dewastację cmentarza. Nakazali wyciągnąć płyty nagrobne, które następnie razem z cegłami z leżajskiej synagogi wykorzystano do wybrukowania rynku. Zniszczono też wówczas ohel, a grób cadyka zbezczeszczono. Na cmentarzu dokonywano też egzekucji Żydów, którzy ukrywali się na jego terenie między nagrobkami.

- Po 1945 roku cmentarz dalej niszczał, macewy były zabierane przez mieszkańców Leżajska do utwardzenia dróg i podwórek. Na terenie nekropolii pozostało mniej więcej 60 nagrobków. W 1957 roku władze miasta przyjęły uchwałę o zamknięciu cmentarza, a ostateczną decyzję wydał w 1961 roku minister gospodarki komunalnej. Na cmentarzu posadzono drzewa. W latach 60. XX wieku z inicjatywy mieszkającego w Leżajsku Borucha Safira i z pomocą rabina Friedmana z Wiednia oraz rabina Mendla Reichberga z Nowego Jorku udało się zbudować murowany ohel nad grobem cadyka. W tym czasie wydobyto z nawierzchni na rynku część macew. Wykorzystano je podobno do budowy pomnika ku czci Polaków zamordowanych przez Niemców - czytamy w opracowaniu Muzeum.

Zabytek.pl podaje, że w 1988 roku Fundacja Nissenbaumów odnowiła oraz rozbudowała ohel Elimelecha.

- Budynek podzielono na trzy sale. W środkowej jest nagrobek cadyka, a w bocznych znajdują się sale modlitewne dla mężczyzn i kobiet. W środku umieszczono również tablice epitafijne: Eliezera — cadyka w Chmielniku (zm. 26.02.1813), syna Elimelecha; Menachema Isachara (zm. 5.02.1814), także syna Elimelecha; Naftalego — cadyka z Leżajska, wnuka Elimelecha oraz dwóch zięciów Elimelecha: Natana Ezechiela i Izraela. Przy wejściu do ohelu umieszczono macewę Eleazara, syna Elimelecha, zmarłego w 1806 roku, która jest najstarszą zachowaną macewą cadyka na terenie Polski. W tym samym roku z nawierzchni rynku wydobyto kolejne kilkadziesiąt nagrobków. Część z nich dało się ustawić na cmentarzu, pozostałe umieszczono w murze cmentarnym. Kolejne macewy odnaleziono podczas budowy ronda w 2001 roku. Latem 2020 roku podczas prac na rynku odsłonięto około 100 niezniszczonych macew oraz 50 fragmentów. Znalezisko jest wyjątkowo cenne, gdyż wiele nagrobków zachowało oryginalne zdobienia oraz polichromie. Ich stan jest lepszy niż tych, które przetrwały na cmentarzu -  czytamy na stronie.

Od początku XXI wieku cmentarz znajduje się pod opieką Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego.

- Cmentarz żydowski w Leżajsku jest najważniejszym miejscem pielgrzymek chasydzkich w Polsce. Chasydzi z całego świata przybywają tu w rocznicę śmierci cadyka Elimelecha 21 dnia miesiąca adar (przełom lutego i marca), aby wspólnie modlić się i złożyć cadykowi karteczki z prośbami (jid. kwitlech). W pobliżu cmentarza z inicjatywy Fundacji Chasydów Leżajsk powstało centrum chasydzkie, w którym znajduje się stołówka dostosowana do zasad koszerności, mykwa, synagoga i miejsca noclegowe - przybliża Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie.

Okolice cmentarza niczym żydowskie miasteczko 

Dzisiaj na cmentarzu stoi kilkadziesiąt nagrobków, wokół których rośnie trawa i pokrzywy. Na kamiennych tablicach leżą kamyki, a pod nimi malutkie karteczki z wypisanymi prośbami od Żydów. Na miejscu każdego dnia możemy spotkać Chasydów. Czasem w tym miejscu płonie małe ognisko, nad którym ktoś czuwa.  Obiekt jest terenem zielonym, nieco zapuszczonym. Najbliższe ulice wokół cmentarza przypominają żydowską dzielnicę. Wszędzie są napisy w języku hebrajskim i jidysz, którym posługują się chasydzi.  Zapewniono miejsca parkingowe dla żydowskich kapłanów. Napisy o sprzedaży budynków, czy oferujące transport możemy przeczytać w języku angielskim. Z balkonów zawieszone są transparenty skierowane do społeczności żydowskiej. W pobliżu cmentarza na ulicy przylegającej  znajdują się też miejsca z koszernymi posiłkami i te wyznaczone do modlitwy.

 Będąc w okolicy Leżajska zdecydowanie warto odwiedzić żydowski cmentarz. Nie tylko przeniesiemy się w czasie spacerując wśród nagrobków, ale i do wielkiego miasta, gdzie żydzi mają swoje dzielnice, które wyglądają podobnie, jak ta przylegające do tamtejszego cmentarza.